کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” اثر روح‌الله خالقی
کتاب “سرگذشت موسیقی ایران” اثر روح‌الله خالقی موسیقیدان ایرانی، یکی از مهم ترین کتب تاریخ موسیقی ایران به شمار می رود که تا زمان حیات این هنرمند، دو جلد آن به چاپ رسید. جلد اول در اسفند ماه سال ۱۳۳۳ و جلد دوم در تیر ماه سال ۱۳۳۵ توسط انتشارات ابن‌سینا عرضه شد. پس از درگذشت روح‌الله خالقی جلد سومی هم از این کتاب، یکبار بکوشش علی محمد رشیدی توسط انتشارات صفی‌علیشاه در سال 1377 و یکبار نیز به کوشش ساسان سپنتا توسط موسسه فرهنگی – هنری ماهور در سال 1377 منتشر گردید.
این کتاب شامل تاریخ موسیقی ایران از حدود سالهای دوره مشروطیت تا زمان حیات نویسنده است که در آن مطالب تاریخی با عباراتی ساده و در قالب سرگذشت و حکایت بیان شده است. بنابراین خالقی بخش اول کتاب حاضر را که مقارن با دوران قاجار تا سالهای نوجوانی او بوده، از آغاز دوره مشروطه یعنی سال 1285 و البته کمی قبل از آن به عنوان مقدمه ای تاریخی شروع و در آبان 1304 که زمان انقراض قاجاریه است تمام کرده است (بخش موسیقی دوره قاجاریه).
بخش دوم این کتاب شامل رویدادهایی است که با تأسیس مدرسه عالی موسیقی در اسفند ماه سال 1302 آغاز و همراه با شرح وقایع دوران جوانی شادروان خالقی و خدمات استاد او علینقی وزیری به موسیقی ایران است. در واقع اقدامات علینقی وزیری، استادِ روح الله خالقی به اندازه ای بوده است که یازده سالش (تا زمستان 1313) موضوع جلد دوم کتاب قرار گرفته است. این جلد در سال 1335 به چاپ رسید (وزیری نامه).
جلد سومی که به کوشش علی محمد رشیدی به چاپ رسید یک دوره پانزده ساله را دربرمیگیرد. این دوره از برکناری علینقی وزیری در سال 1313 (که بر اثر درگیری با رضاشاه از ریاست هنرستان عالی موسیقی کشور برکنار شد) آغاز و پایان آن سال 1328 سال تأسیس هنرستان موسیقی ملی است. استاد خالقی شرح حوادث بعد از آن تاریخ را برای جلد سوم درنظر گرفته بود. لیکن هنگامی که می خواست آن را برای چاپ آماده کند مسائلی مانع از انجام کار بود. با وجود این او بعضی بخش های آن را به صورت مقاله در شماره های مختلف مجله موزیک ایران (در ده شماره از مجله موزیک ایران در سالهای 1338 و 1339) به چاپ رسانید که در سال 1377 توسط علی محمد رشیدی (سردبیر مجله موزیک) و انتشارات صفی‌علیشاه به عنوان جلد سوم کتاب منتشر گردید.
از طرف دیگر گلنوش خالقی (دختر روح الله خالقی)، با ارسال دستنوشته های پدرش که آنها را برای جلد سوم کتاب موردنظر تعیین کرده بود، اصلاح و تکمیل کتابی را به دکتر ساسان سپنتا پیشنهاد کرد. این دستنوشته ها به همراه اضافات (در بخشهایی که مطالبی وجود نداشت با نگارش دکتر سپنتا) به نام جلد سوم کتاب سرگذشت موسیقی ایران در سال 1377 توسط انتشارات ماهور به چاپ رسید.
لازم به ذکر است نسخه کامل (سه جلد در یک مجلد) کتاب مذکور در سال 1390 توسط موسسه فرهنگی – هنری ماهور به چاپ رسید.
